Inleiding

Literatuur in de 18e eeuw

In de achttiende eeuw las en schreef men steeds meer. Alleen, of in genootschappen, salons en leesbibliotheken. Mannen, vrouwen, kinderen, gezamenlijk verkende men nieuwe literaire genres zoals romans, tijdschriften, encyclopedieën en burgerlijke toneelstukken. Literatuur had een enorme impact op hoe mensen dachten en handelden. In literatuur werden nieuwe denkbeelden uitgetest: utopische romans verbeeldden ideale werelden, sentimentele gedichten riepen op tot inleving met armen en onderdrukten, vlammende traktaten verkondigden radicale, democratische ideeën.

Personen: Voltaire, Mozart, Marie Antoinette, François-Dominique Toussaint Louverture, Frederik de Grote, Denis Diderot, Goethe
Gebeurtenissen: Vrede van Utrecht (1713), Windhandel (1720), Oranjerevolutie (1747), Declaration of Independence (1776), Nederlandse Revolutie (1783-1799), Franse Revolutie (1789)

Onderwerpen

Achttiende-eeuws toneel
Podium voor de samenleving
Aderlaten, klisteren en vaccineren
Overleven in de achttiende eeuw
Boekzaal van de geleerde wereld
Wetenschappelijk tijdschriften in opkomst
Burgers in de maak
Opvoeding en onderwijs
De briefroman
Een nieuw literair genre
De Nederlandse Revolutie
Politieke omwentelingen 1780-1800
De opkomst van het tijdschrift
Motor van de publieke opinie
De uitvinding van de vrijmetselarij
Bouwen aan jezelf
De verbeelding van het koffiehuis
Koffiehuizen als spiegel van de samenleving
De Verlichting
Durf te denken!
Dichten als bijbaan
Gelegenheidsgedichten in de achttiende eeuw
Dichters op drift
Liefde en seks
Dichtgenootschappen: dichten en wedijveren
Kweekvijvers voor literair talent
Dodendialogen
Beroemde doden aan de discussietafel
Een dichtgenootschap exclusief voor vrouwen
De rol van vrouwen in het literaire genootschapsleven
Egodocumenten
Het ‘ik’ beschreven
Genootschappelijke cultuur
De handen ineen voor een betere samenleving
Het epos
Bloei en ondergang van een klassiek genre
Het succes van avonturenromans
Van Pulp Fiction tot True Crime
Imaginaire reisverhalen
Dromen van een betere wereld
Jeugdliteratuur in de 18e eeuw
Voorbeeldige kinderen, ideale volwassenen
Literatuur en de koloniën
Slavernij ter discussie
Literatuur en wetenschap
Dichten over de ontdekking van de hemel
Moedertaal voor het vaderland
Behoefte aan een nationale taal
Naar de sterren en daar voorbij
Bloei van wetenschap en techniek
Nederlands als literaire taal in het Zuiden
Wanneer en waarom schreven Zuid-Nederlanders in het Nederlands?
Ook voor vrouwen?
Emancipatie en verlicht seksisme
Overleven aan de onderkant
Gevangenisverhalen
Poëtenstrijd
Strijd in de literatuur over de toekomst van de dichtkunst
Populariseren van kennis
De verspreiding van verlicht gedachtegoed
Revolutionaire literatuur
Literatuur als politieke arena
Schrijven voor geld
Hoe verdien je aan literatuur?
Schrijvers in beeld
Auteursportretten en boekillustraties
Verlichting in het zuiden
Verlichte stemmen en tegenstemmen
Vrouwen en lezen in het 18e-eeuwse Suriname

Schrijvers

Bellamy, Jacobus
Van bakkersknecht tot populair dichter
Broeckaert, Karel
Volksbewuste taalliefhebber
Doedijns, Hendrik
Ongezouten je mening geven
Effen, Justus van
Invloedrijk opinievormer
Feith, Rhijnvis
Sentimenteel en vaderlandslievend
Fokke Simonsz, Arend
Komisch en kritisch
Fontaine, Francis de la
Vertaler en vernieuwer
Goens, Rijklof Michaël van
Wonderkind met een scherpe pen
Haafner, Jacob
Bestrijder van kolonialisme en slavernij
Hoffham, Otto
Grappige Duitser
Hoogvliet, Arnold
Schrijver van een cultboek
Kersteman, Franciscus Lievens
Schrijven in de gevangenis
Kinker, Johannes
Kritische denker
Langendijk, Pieter
Dichter die scherp observeerde
Lannoy, Juliana Cornelia de
Geëmancipeerd dichteres
Luzac, Elie
Verlichte boekhandelaar van internationaal formaat
Merken, Lucretia Wilhelmina van
Godsdienst als antwoord op leed en verdriet
Moens, Petronella
De blinde schrijfster
Paape, Gerrit
Onbeperkt houdbaar proza
Poot, Hubert Kornelisz
De bekendste dichter van Nederland was een boer
Post, Elisabeth Maria
Ideologisch haar tijd vooruit
Rabus, Pieter
Selfmade intellectueel
Roos, Paul François
Een rooskleurige verbeelding van de slavernij
Spanoghe, Cornelius Martinus
Tegen de stroom in
Timmerman, Petronella Johanna de
Natuuronderzoeker en dichteres
Verlooy, Jan
Pleitbezorger van de Nederlandse taal
Weyerman, Jacob Campo
Al tijdens zijn leven een legende
Woensel, Pieter van
Excentriekeling met goede connecties
Wolf, Jozef de
Raadselachtig schrijver, verlichte geest
Wolff, Betje en Deken, Aagje
Talentvol schrijversduo
Zuylen, Belle van
Intelligente rebel

Teksten

Aan het volk van Nederland
Joan Derk van der Capellen tot den Pol, 1781
Beschryvinge van het magtig Koningryk Krinke Kesmes
Hendrik Smeeks, 1708
De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart
Betje Wolff en Aagje Deken, 1782
Is mijn natie geschikt voor democratie?
Pieter van Woensel, 1798
Julia
Rhijnvis Feith, 1783
Katechismus der Natuur en Kleine Katechismus der Natuur voor kinderen
Johannes Florentius Martinet (1777-1779)
De klap-bank der juffers, ofte het vermaek aen de thé-tafel
Jozef de Wolf, 1780
Kleine Gedigten voor Kinderen: ‘Het lijk’
Hieronymus van Alphen, 1782
De kleine Grandisson
Margareta Cambon-Van der Werken, 1782
Kraspoekol, of de slaaverny
Dirk van Hogendorp, 1800
Een nieuw lied op de Œgstgeestche vrolykheid
Anoniem liedblad, 1783
Parnas Dreun
Willem van Swaanenburg, 1723
Proeve van taal- en dichtkunde in vrijmoedige aanmerkingen op Vondels vertaalde herscheppingen van Ovidius
Balthasar Huydecoper, 1730
Reinhart, of natuur en godsdienst
Elisabeth Maria Post, 1791-1792
Reize door het Aapenland
J.A. Schasz M.D., 1788
Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana
John Gabriël Stedman, 1799
Telemachus
Sybrand Feitama, 1733

In beeld

Brand in de Schouwburg
De vergaderzaal van 'Kunst wordt door arbeid verkregen'