Vanden lande van oversee

Geen wereld zonder oorlog, zo lijkt de geschiedenis te leren. Al sinds mensenheugenis wordt er in de gehele wereld oorlog gevoerd. Behalve in strijd om de politieke macht verliezen vele, vaak onschuldige, mensen het leven in oorlogen die ontstaan door verschillen in godsdienst. We hoeven de dagbladen maar open te slaan en de trieste voorbeelden springen ons tegemoet. Vooral in het tegenwoordige Israël en in de hoofdstad van dat land, Jeruzalem, woedt al heel veel jaren een verbitterde strijd tussen joden, moslims en christenen, die er elk hun heiligdommen hebben. Ook tijdens de kruistochten in de middeleeuwen is hier hevig gevochten. 

Bevrijding van Jeruzalem

Het doel van de kruistochten was de bevrijding van het Heilige Land. De eerste kruistocht werd uitgeroepen door paus Urbanus II en duurde drie jaren (1096-1099). Een immens leger van westerse ridders met onder andere Godfried van Bouillon als bevelhebber, veroverde aan het eind van deze kruistocht Jeruzalem. Deze stad was voor de christenen van groot belang, want het was de stad waar Jezus werd gekruisigd en waar zich zijn graf bevindt.

Na die eerste kruistocht volgden er meer. In totaal waren er negen, waarbij de heerschappij over Jeruzalem afwisselend in handen van christenen en moslims was. Geleidelijk aan verloren de christenen terrein en raakten ze hun veroveringen kwijt. Het laatste bolwerk in christelijke handen was Akko, een havenstad aan de Middellandse Zee, even ten noorden van het huidige Haïfa. Op 18 mei 1291 viel de stad na een beleg van zes weken. De verslagenheid in de christelijke wereld was groot.

Van Maerlants visie

Het nieuws verspreidde zich als een lopend vuurtje en het moet Jacob van Maerlant in de Vlaamse havenstad Damme, waar hij toen woonde, snel bereikt hebben. Maerlant schreef naar aanleiding hiervan Vanden lande van oversee. Hij begint zijn gedicht met een vurige aansporing aan alle christenen: 'Weet je wel wat jullie is overkomen? Hebben jullie zitten slapen?' Ook in de volgende strofen stelt de dichter keer op keer de vraag: ‘Laat het je werkelijk koud wat daar in het Heilige Land gebeurt? Is je hart dan echt van steen?’ Misschien hebben ooggetuigen, teruggekeerd uit het Oosten, het hem wel verteld: ‘De muren van de stad zijn omver gehaald, de Saracenen stromen naar binnen! Onschuldige maagden worden verkracht! Er wordt onthoofd, gemarteld en verbrand!’ In elk geval is dat wat hij zijn toehoorders in geselende strofen inprent.

Het begin van Jacob van Maerlants Vanden lande van oversee.

Jacob van Maerlant voelde zich erg betrokken bij de strijd om het Heilige Land. De eerste kruistocht en de heldendaden van Godfried van Bouillon beschrijft hij uitvoerig in de Spiegel historiael. Hij zegt daar zelfs dat er bij aanvang van die eerste kruistocht een ‘gouden tijdperk’ in de geschiedenis aanbreekt! Dat tijdperk kwam ten einde met de val van Akko. Vanden lande van oversee is het laatste werk van Maerlant. Hij maakt zich in dit gedicht druk over de lakse houding van zijn medemensen, in het bijzonder van de adel en de geestelijkheid. Ook in ander werk ergerde hij zich al aan die laksheid.

Recht uit het hart

Hij moet, toen het nieuws van de val van Akko hem bereikte, al aardig op leeftijd zijn geweest. De gebeurtenissen grepen hem zozeer aan dat hij nog eenmaal de pen opnam. Zijn laatste gedicht is volgens literatuurhistorici het mooiste dat hij geschreven heeft. Bij dergelijke poëzie, recht uit het hart, ontstaan uit verontwaardiging en machteloosheid, loont het zeker de moeite het Middelnederlands te lezen, bij voorkeur zelfs hardop. Pas dan voel je iets van de gedrevenheid, de woede en de zuivere emoties die de pen van Jacob van Maerlant gestuurd moeten hebben.