Servaaslegende (Sente Servas)

De Servaaslegende van Hendrik van Veldeke is een opeenstapeling van wonderbaarlijke zaken. Althans, zo kijken wij, nuchtere een-en-twintigste-eeuwers, tegen de verhaalde gebeurtenissen aan. Wij nemen die beschrijvingen met een korrel zout, maar in de middeleeuwen werden heiligenlevens onvoorwaardelijk voor waar gehouden, zeker wanneer deze op een Latijns voorbeeld waren gebaseerd. Hendrik van Veldeke kon zich beroepen op een Latijnse bron, de Vita Sancti Servatii (Het leven van Sint Servaas), die beschikbaar werd gesteld door ene Hessel, koster-bibliothecaris van de Servaaskerk in Maastricht.

De Servaaslegende is een vertaling-in-verzen van een Latijnse prozatekst. Veldeke maakte deze vertaling op verzoek van Agnes, echtgenote van de graaf van Loon. Zo'n opdracht betekent in feite dat de gravin de auteur in staat stelde zijn werk te doen: ze gaf hem kost en inwoning, zorgde voor schrijfbenodigdheden en gaf hem wellicht ook nog een extra beloning (in geld of in natura: bijvoorbeeld kleren of wijn).

De wonderen van Servaas

De Servaaslegende bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt beschreven hoe Servaas, een achterachterneef van Jezus, door God als bisschop naar Tongeren wordt gezonden. Omdat de Hunnen West-Europa onder de voet dreigen te lopen, wordt Servaas naar Rome gezonden in een laatste poging het onheil af te wenden. In een visioen ziet Servaas Petrus verschijnen die hem meedeelt dat Tongeren ten onder zal gaan. Na zijn terugkeer vertrekt Servaas naar Maastricht waar hij zijn laatste adem uitblaast.

In het tweede deel doet Veldeke eerst uit de doeken welke puinhopen de Hunnen aanrichtten. Vervolgens beschrijft hij een groot aantal wonderen die God ter ere van Servaas heeft laten plaatsvinden. Een van die wonderen is het volgende.

Koning Karel is ten strijde getrokken tegen de heidenen. Op zeker moment worden zijn troepen door een vijandelijke overmacht in het nauw gedreven. Maar gelukkig staat God hem bij: op de feestdag van Sint Servaas [13 mei] behaalt koning Karel een eclatante overwinning. Fragment uit Servaaslegende 2, vs. 608-641.

Welke Karel?

Het wonder dat God hier laat plaatsvinden, dient om de patroonheilige van Maastricht in het zonnetje te zetten. De dankbare koning zal zich daarna alle mogelijke moeite getroosten om Servaas te danken. Maar welke koning Karel Veldeke op het oog had, is niet duidelijk. Wellicht doelde hij op Karel Martel. In 732 versloeg hij de Saracenen, die naar het noorden waren opgerukt, verpletterend bij Poitiers. Later in het verhaal is opnieuw sprake van een Karel: na diens dood zien de Vikingen hun kans schoon moordend en plunderend door West-Europa te trekken. Hier gaat het om Karel de Grote (768-814). In dat geval hebben we te maken met epische concentratie: allerlei verhalen worden aan één beroemdheid toegeschreven. Kort voor Veldeke zijn legende schreef, was Karel de Grote in Aken officieus heilig verklaard (in 1165). Dit gebeurde op instigatie van keizer Frederik Barbarossa. Veldeke vertelt het verhaal van de wonderbaarlijke overwinning en laat op die manier zien dat Karel de Grote ooit eens is geholpen door Servaas. Misschien wilde hij duidelijk maken dat Servaas belangrijker was dan de keizer.